Iako se mehanizmi vetinga smatraju posljednjim sredstvom koje se primjenjuje u situacijama kada druge mjere usmjerene na unapređenje mehanizama disciplinske odgovornosti nosilaca pravosudne funkcije ne daju rezultate, tokom perioda sprovođenja te strategije potrebno je, putem izrade komparativne analize, sagledati kapacitete i mogućnosti primjene u pravosuđu Crne Gore.
To piše u Nacrtu strategije reforme pravosuđa 2024. do 2027. godine koju je objavila Vlada, a izradilo Ministarstvo pravde, što znači da se nije potpuno odustalo od mogućnosti uvođenja procesa vetinga - provjere imovine sudija i tužilaca i njihovih eventualnih veza sa kriminalom.
Evropska komisija (EK) protivi se uvođenju vetinga u crnogorsko pravosuđe, a iz Brisela su se mogle čuti poruke da bi Crna Gora trebalo da ojača postojeće sistemske mehanizme, kao što su razrješenja sudija i tužilaca i utvrđivanje njihove disciplinske i etičke odgovornosti...
Važan strateški dokument, ukoliko se usvoji, a kako piše u Vladinom dokumentu, predstavljaće stub reforme pravosuđa u narednom priodu čije je sprovođenje neophodno radi dostizanja mjerila definisanih u okviru pregovaračkih poglavlja 23 i 24.
Dokumentom su mapirani ključni izazovi, nalazi i preporuke iz integracionog procesa Crne Gore sa EU i njenih međunarodnih obaveza u okviru pregovaračkog procesa, a u uvodnom dijelu piše i da je prethodna Strategija reforme pravosuđa 2019-2022 “postigla nezadovoljavajuči procenat implementacije posebno tokom 2020-2022. godine”.
“Ta Strategija nije značajnije doprinijela procesu pristupanja Crne Gore EU. Naprotiv, njeno neefikasno sprovođenje imalo je negativan uticaj na ovaj proces”, piše u Nacrtu strategije reforme pravosuđa 2024-2027.
Planirana strategija za naredne tri godine počiva na tri posebna strateška cilja - jačanje nezavisnosti, nepristrasnosti i odgovornosti pravosuđa, unapređenje stručnosti i efikasnosti pravosuđa, ali i unapređenje dostupnosti pravde, transparentnosti i povjerenja u pravosuđe...
Odgovornost, racionalizacija...
U dokumentu Ministarstva pravde uočeni su problemi u sistemu disciplinske odgovornosti nosilaca pravosudne funkcije - sudija i tužilaca, zbog čega je plan, kako se navodi, da se kroz izmjene seta pravosudnih zakona i podzakonskih akata stvori adekvatan normativni okvir disciplinske odgovornosti u skladu sa preporukama Venecijanske komisije.
“Novi normativni okvir mora biti ispraćen efikasnim radom disciplinskih organa koji onemogućava nastupanje zastarjelosti i targetira širi krug prestupa u odnosu na dosadašnju praksu”, piše u Nacrtu.
Da bi se povećala efikasnost u radu pravosuđa potrebna je i racionalizacija, odnosno optimizacija pravosudne mreže.
U Nacrtu strategije 2024-2027. predstavljen je grafikon prema kojem je Crna Gora tokom 2022. godine u odnosu na države regiona imala mnogo veći broj sudija, sudijskog osoblja, tužilaca i tužilačkog osoblja na 100.000 stanovnika.
”Ovo samo po sebi i ne bi predstavljalo veliki problem, obratno, moglo bi doprinijeti efikasnosti, da ovako veliki broj nosilaca pravosudnih funkcija nije raspoređen u veliki broj malih sudova. Naime, na 100.000 stanovnika Crna Gora nudi najviše geografskih pravosudnih lokacija (4,03) nakon Hrvatske (5,0), dok je evropski prosjek 1,3 na 100.000 stanovnika. Prosječan broj sudija u crnogorskim sudovima je 10,5, u poređenju sa 19,5, što je prosjek na Zapadnom Balkanu. Ova razlika je najuočljivija upravo u prvostepenim postupcima (11,3 naspram prosječnih 18,9) koji su najveći generator (ne)efikasnosti svakog pravosudnog sistema. Ovako postavljena mreža podrazumijeva i veliki broj objekata pravosudne infrastrukture i administracije što značajno podiže troškove funkcionisanja”, navodi se u Nacrtu.
Crveni omoti
Veliki broj neriješenih, a u okviru njih i predmeta starijih od tri godine, i dalje opterećuju crnogorsko pravosuđe.
Tokom 2022. godine u radu je bilo više od 51 hiljade neriješenih predmeta, od čega je gotovo 10 odsto sa “crvenim omotima”, odnosno slučajevima starijim od tri godine...
Podaci prikazani u dokumentu pokazuju da je, nakon trenda opadanja broja neriješenih i starih predmeta u periodu 2017-2020, tokom naredne dvije godine njihov broj drastično povećan, i to tokom 2022. za čak 35,7 odsto u odnosu na prethodnu godinu.
Iako Crna Gora, prema mjerilima CEPEJ-a (Evropske komisije za efikasnost pravosuđa), ima najveći broj sudija po glavi stanovnika, tokom 2022. došlo je do smanjenja broja na 212, što je u odnosu na 2017. umanjenje od čak 17 odsto.
“Predugo trajanje sudskih postupaka i dalje predstavlja problem crnogorskog pravosuđa. Prosječno trajanje postupka u parničnim postupcima u prvom stepenu od 229 dana (u Evropi prosjek je 194 dana), dok je odnos između crnogorskog i evropskog prosjeka trajanja prvostepenih krivičnih predmeta 189 naspram 145 dana. Podaci o ukupnom trajanju postupka u više instanci i dalje nisu dostupni”, piše u dokumentu Ministarstva pravde.
Budući da je usvojen Program za unapređenje alternativnog rješavanja sporova (2023-2025), navodi se da se na taj način “otvaraju nove perspektive proširenja primjene ovog načina rješavanja sporova”.
Poseban problem u pravosuđu, kako je to prepoznato u Nacrtu, predstavlja i postojeći informacioni sistem (PRIS), koji osim što nije u upotrebi u prekršajnim sudovima, zastario i ne podržava potrebe za efektivnim upravljanjem i dodjelom predmeta...
“Rad na razvoju novog ISP, usljed nerealizacije ugovornih obaveza od strane kompanije koja je trebalo da implementira sistem, nije dovršen, nakon čega je donijeta odluka da se nastavi rad na unapređenju PRIS-a kao vidu prelaznog rješenja do razvoja novog sistema koji bi objedinio sve IKT podsisteme u pravosuđu (sudove, tužilaštva, sistem izvršenja krivičnih sankcija, Ministarstvo pravde, Sudski savjet i Tužilački savjet i Centar za obuku u sudstvu i državnom tužilaštvu)”, piše u Nacrtu.
Set zakona, sudska praksa
U Nacrtu strategije reforme pravosuđa 2024-2027. piše i da je potrebno privesti kraju rad na setu zakona, ali i raditi na daljem razvoju ujednačavanja i objavljivanja sudske prakse.
“Ujednačena praksa sudova predstavlja jedan od preduslova obezbjeđivanja jednakosti pred zakonom i vladavine prava. Dostupnost sudske prakse u javnim, elektronskim bazama, omogućava građanima i privrednim subjektima precizniji uvid u dosadašnju praksu sudova u različitim oblastima i olakšava im donošenje odluke da se upuste u pokretanje ili vođenje sudskog postupka, kao i da predvide njegovo trajanje, troškove ili mogući ishod”, navode autori.
Ti podaci su od velike važnosti i za rad sudija.
Od posebnog značaja i za građane i za nosioce pravosudnih funkcija, kako se navodi, je kontinuirano prevođenje i objavljivanje odluka Evropskog suda za ljudska prava (ESLJP).
Praćenje sprovođenja strategije, ukoliko bude usvojena, biće povjereno Savjetu koji obrazuje Vlada u roku od 30 dana od dana usvajanja. U Savjeta će biti uključeni rukovodioci svih ključnih institucija pravosuđa, strukovnih udruženja, NVO...
Akcioni plan za primjenu ove strategije je njen sastavni dio, a tim dokumentom definišu se aktivnosti kroz koje se sprovodi svaki od ciljeva, institucije odgovorne za njihovo sprovođenje, pokazatelji rezultata (indikatori), rokovi, resursi...
Malo disciplinskih postupaka
Poseban odjeljak u Nacrtu strategije reforme pravosuđa u naredne tri godine je i odgovornost nosilaca pravosudne funkcije, gdje je, između ostalog, navedeno da je “primjetan mali broj disciplinskih postupaka protiv sudija i tužilaca, što je konstatovala i Evropska komisija”.
Postupci su pretežno vođeni zbog istog disciplinskog prekršaja - nedostavljanje podataka o imovini i prihodima.
Mehanizam inspekcijskog nadzora Ministarstva pravde i dalje se suočava sa dva problema: nedostatak vanrednih inspekcijskih nadzora i manjak ljudskih resursa.
Uprava za inspekcijske poslove izvršila je nadzor nad radom 20 kancelarija javnih izvršitelja u 2022. godini, gdje su u pet utvrđene nepravilnosti. U istoj godini Ministarstvo pravde izvršilo je nadzor nad radom 25 javnih izvršitelja u ukupno 230 predmeta i naložilo otklanjanje nepravilnosti.
Pravosudni inspektori obavili su tokom 2022. godine nadzor nad zakonitošću obavljanja poslova 38 notara, a uspjeli su da obave uvid u svega 1 odsto notarskih zapisa.
U slučaju odgovornosti advokata, kako se navodi, postoji značajno kašnjenje procesa usvajanja Kodeksa profesionalne etike.
“U praksi je primjetan izostanak primjene postojećih mehanizama odgovornosti sudskih vještaka u slučaju nestručnog ili neefikasnog postupanja”.
Ni riječi o Specijalnom sudu, ucrtali pravosudni kompleks
Strategijom reforme pravosuđa, ukoliko se usvoji, predviđeno je i unapređenje sistema infrastrukture i sigurnosti zgrada u kojima su smještene pravosudne institucije.
U Vladinom dokumentu nigdje nije pomenut Specijalni sud, čije osnivanje zagovara ministar pravde Andrej Milović još od perioda kada je bio državni sekretar u tom resoru.
Ministarstvo pravde je više puta krajem godine najavljivalo da je prioritet Vlade preseljenje Specijalnog državnog tužilaštva (SDT) i Specijalnog policijskog odjeljenja (SPO), ali i Specijalnog suda u staru zgradu Vlade, koja bi trebalo da bude renovirana i opremljena za potrebe tih institucija.
U međuvremenu je formirana radna grupa koja će se baviti tim poslom, ali nigdje u dokumentima nema rokova kada bi selidba bila moguća.
U strateškom dokumentu planirana je rekonstrukcija šest zgrada sudova, a u dokumentu je “ucrtana” i obaveza pripremnih radova - definisanja lokacije, izrade tehničke dokumentacije novog kompleksa pravosudnih institucija u Podgorici.
Strategija (2019-2022) nije značajnije doprinijela procesu pristupanja Crne Gore EU. Naprotiv, njeno neefikasno sprovođenje imalo je negativan uticaj na ovaj proces
U Nacrtu nigdje ne piše, ali se taj dio vjerovatno odnosi na najavljeni “Pravosudni kvart”, a za tu namjenu Vlada je krajem prošle godine predložila lokaciju na Zabjelu od 35.780 m2.
Razvoj pravosudne infrastrukture, kako se navodi, poboljšaće uslove rada i viši stepen bezbjednosti nosilaca pravosudnih funkcija i zaposlenih u pravosuđu, efikasnije procese rada i upravljanje predmetima, olakšan pristup pravdi za naročito osjetljive kategorije građana...
“Imajući u vidu ranije navedene izazove sa kojima se u oblasti infrastrukture suočava crnogorsko pravosuđe, u predstojećem periodu neophodno je okončati započete sveobuhvatne rekonstrukcije šest objekata sudova, ali i raditi na neophodnim pripremnim radovima poput definisanja lokacije, izmjene prostornog plana i izrade tehničke dokumentacije za izgradnju novog kompleksa za smještaj institucija pravosuđa u Podgorici, kao i izvršiti neophodne radove u sklopu prenamjene objekata dodijeljenih na korišćenje institucijama pravosuđa u ovom gradu”, piše u dokumentu.
Bonus video:
