NVO Juventas, koja od 2004. godine sprovodi aktivnosti u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija, a na bazi, iskustva te sveobuhvatnog istraživanja sprovedenih sa brojnim partnerima, u okviru kampanje „Pruži podršku, a ne kažnjavaj“, traži hitno otvaranje Specijalne zatvorske bolnice.
Bolnica bi doprinijela podizanju kvaliteta zdravlja zatvorenika, na prvom mjestu osoba koje imaju istoriju bolesti zavisnosti, ali i onih sa istorijom mentalnih oboljenja. Pored toga, zahtijevamo i hitno jačanje programa psiho-socijalne podrške i rehabilitacije za pomenute grupe zatvorenika.
Naime, Crna Gora je druga u regionu po broju zatvorenika po stanovniku. Tako u našoj državi na 100 000 stanovnika, njih 174 boravi u zatvoru. Jedina zemlja regiona koja ima više zatvorenika od Crne Gore je Albanija sa 198 zatvorenika, dok ih u Bosni i Hercegovini boravi 151, Srbiji 140, na Kosovu 100, u Hrvatskoj 91, a Sloveniji 73.
Ovoliki broj zatvorenika posebno je zabrinjavajući kada se ima u vidu i da se stopa povratnika u ZIKSu kreće od 45% do 55%. Prema zvaničnim podacima ZIKS-a, 13% do 15% ukupne zatvorske populacije su osobe koje koriste droge, mada uprava ne osporava činjenicu da je broj korisnika mnogo veći, dok su procjene NVO sektora da je čak i preko 50% zatvoreničke populacije koristilio ili još uvijek koristi droge.
Sa druge strane, podaci istraživanja koje je Institut za javno zdravlje u saradnji sa Juventasom sproveo 2012. godine u ZIKSu, pokazuju da je 33,7% ispitanika navelo da je razlog njihovog boravka u zatvoru upravo zloupotreba droga, dok je 50,4% njih navelo da je probalo drogu nekada u životu, od kojih je čak 1/3 navela da je droge koristila preko igle i šprica.
Podaci prikupljeni tokom istraživanja, koje su Juventas i Akcija za ljudska prava sprovele u Kazneno popravnom domu u ZIKSu februara 2015. godine, pokazuju da je 22,8% ispitanika izjavilo da je koristilo drogu prije ulaska u zatvor.
Čak 19% ispitanika koji navode imaju istoriju bolesti zavisnosti je navelo da je nastavilo da koristi drogu u zatvoru, dok je zabilježen i manji broj zatvorenika koji tvrde da su i započeli korišćenje droge u zatvoru. Posebno zabrinjavajući podatak je da skoro polovina (45,6%) svih ispitanika u ovom, reprezentativnom istraživanju, smatra da je droga dostupna u zatvoru.
Procedura realizacije liječenja supstitucionom terapijom metadonom i buprenofinom otežana je usljed činjenice da se metadonska terapija ne može uspostaviti u ZIKS-u, već je ona dostupna samo onim zatvorenicima koji su je započeli prije dolaska na izdržavanje kazne. Specijalna zatvorska bolnica bi riješila problem nedostajućih prostornih i kadrovskih kapaciteta ZIKSa, potrebnih za uvođenje nezavisnog programa supstitucije.
Pored gore pobrojanih problema, u ZIKSu nije adekvatno uspostavljen program rehabilitacije lica koja imaju istoriju bolesti zavisnosti, niti postoji ikakav program resocijalizacije ovih lica po izlasku sa odsluženja kazne, što uveliko umanjuje šance za uspješnu prevenciju recidivizma počinioca krivičnih djela u Crnoj Gori. Specijalna zatvorska bolnica bi doprinijela uspostavljanju adekvatnog programa rehabilitacije, a njeno postojanje bi moglo da pruži bolju uvezanost servisa u zatvorima sa servisima podrške u zajednici, na čemu treba insistirati.
Poseban problem predstavlja kršenje zakonskih odredbi prilikom (ne) sprovođenja ili neadekvatnog sprovođenja Mjere obaveznog psihijatrijskog liječenja, uključujući mjere liječenja narkomanije i alkoholizma. U svakodnevnom radu sa zatvorenicima, svjedočimo trendu sve većeg broja presuda izvršenja ove mjere u samom ZIKSu. Prema zakonu, ova mjera se mora izvršiti na samom početku izvršenja kazne, a vrijeme liječenja se mora uračunati u jedinstvenu kaznu zatvora. Tokom prve polovine 2016. godine smo identifikovali 39 slučajeva zatvorenika kojima ova mjera nije izvršena u skladu sa zakonom, a usljed neadekvatnih uslova liječenja u ZIKSu, te neadekvatnih smještajnih i siguronosnih kapaciteta u Specijalnoj psihijatrijskoj bolnici u Kotoru. Kao organizacija kojoj je poštovanje ljudskih prava prioritet, ne možemo a da ne primjetimo da je u ovom slučaju pacijent na posljednjem mjestu u zamršenom sistemu zdravstvene zaštite koji postoji između sudova Crne Gore, koji propisuju mjere, te Ministarstva pravde i Ministarstva zdravlja koji ne mogu adekvatno odgovoriti na izvršenje ovih mjera. Postavlja se pitanje da li će i Crna Gora krenuti putem Bosne i Hercegovine, koja je do sada izgubila 63 slučaja pred sudom u Strazburu upravo zbog nemogućnosti države da pruži oboljelim zatvorenicima ono što je garantovala zakonskom regulativom i verifikovanim međunarodnim standardima.
Specijalna zatvorska bolnica bi bila mjesto u kom se po propisanim standardima vrši mjera obaveznog liječenja bolesti zavisnosti, za koju ne postoje adekvatni kapaciteti u forenzičkom odjeljenju u Specijalnoj bolnici Kotor. Takođe, osobe lišene slobode sa drugim smetnjama vezanim za mentalno zdravlje, bi u zatvorskim uslovima dobila prijeko potrebnu adekvatnu njegu.
Juventas se na prvom mjestu obratio Ministarstvu pravde, Ministarstvu zdravlja i Ministarstvu rada i socijalnog staranja sa apelom za hitno otvaranje Specijalne zatvorske bolnice i razvijanje programa rehabilitacije i resocijalizacije. Tako bi se riješio status lica koja mahom usljed bolesti zavisnosti čine krivična djela, a nepostojanjem sistemske podrške koja uključuje liječenje, resocijalizaciju i rehabilitaciju, bivaju stalno zarobljena u krugu droge i kriminala.
Bonus video:
