Na pedesetak kilometara udaljenosti od Nikšića, neposredno iznad Bilećkog jezera, u pećini Crvena stijena život je počeo prije oko 200.000 godina.
Do tog saznanja došli su arheolozi koji duže od deceniju istražuju taj lokalitet. Oni su u pećini na zapadnoj granici Crne Gore pronašli ostatke iz srednjeg paleolita, mezolita, neolita i bronzanog doba.
Te iskopine, pronađene na praistorijskom nalazištu na istočnoj padini doline nekadašnje rijeke Trebišnjice, svjedoče o počecima života.
Prof. dr Dušan Mihailović koji sa kolegama istražuje Crvenu stijenu kazao je “Vijestima” da je to jedan od najznačajnijih lokaliteta u Evropi.
Pojašanjava da je stanište smješteno na oko 700 metara nadmorske visine omogućavalo praistorijskim stanovnicima dragocjene informacije o prisusutvu i kretanju divljači, ali i zaštitu od prirodnih nepogoda. Zbog toga je gotovo stalno bila naseljena, a o tome svjedoče brojni ostaci koje su Mihailović i njegove kolege pronašli.
“Već decenijama se zna da je ovo je glavno nalazište za razumijevanje najranije praistorije na tlu Balkana, a i uopšte u cijeloj Evropi. Debljina kulturnog sloja u Crvenoj stijeni prelazi dubinu od 20 metara, u njoj je zastupljen 31 kulturni horizont”, pojasnio je Mihailović.
Nalazište u selu Petrovići arheološki je postalo poznato 1954. godine, kada su i počela prva istraživanja koja su trajala do 1965. Tada je napravljena pauza, i lokalitet je ostao netaknut 2004. kada je ponovo pokrenut zahvaljujući saradnji Centra za arheološka istraživanja Crne Gore i Univerziteta u Mičigenu (SAD).
Posljednjih pet godina Crvena stijena se istražuje u okviru projekta “Putevi kontinuiteta” koji je pokrenulo Ministarstvo kulture.
Mihailović pojašnjava da nalazište nije bilo dovoljno poznato ni stručnoj, ni široj javnosti, uprkos tome što je prije pola vijeka dobro istraženo.
“To je i bio razlog što su istraživanja obnovljena, što traju danas, ali i što će trajati narednih decenija. Veliki posao završili smo, prije svega zahvajujući Muzeju sa Cetinja, koji je uložio znatna sredstva.
Zahvaljujući direktoru Narodnog muzeja Crne Gore Pavlu Pejoviću ovdje je formiran Arheološki park. U planu je izgradnja i adaptacija dva objekta koji će omogućiti turističku eksploataciju lokaliteta - posjete i muzejsku prezentaciju nalaza koje smo do sada prikupili”, kazao je on.
Profesor iz Beograda ističe da Crvena stijena sadrži kontinuirane slojeve i kulturne ostatke iz perioda od prije 150.000 - 200.000 godina do unazad 2.000 - 3.000 godina.
“To je čitava istorija ovog regiona koja se vidi na jednom lokalitetu. Imamo slojeve iz bronzanog doba, neolita, srednjeg neolita, ranog neolita, poznog mezolita, srednjeg kamenog doba, ranog mezolita, pa takozvanog gornjeg paleolita koji se završio prije jedno 10.000 godina. Onda se ređaju, slojevi koji dostižu dubinu od deset do 13 metara, a potom nailazimo na još starije slojeve iz srednjeg paleolita koji su stari oko 40.000 godina. Tada već imamo neandertalce koji su živjeli na ovom prostoru. Iz tog doba imamo ogromnu količinu ostataka koje su neandertalci ostavili u Crvenoj stijeni, pošto su ga intenzivno naseljavali. Najdublje naslage dostižu starost od 150.000 do 200.000 godina", kazao je Mihailović.
Mihailović je rekao da među pronađenim ostacima najviše ima kamenih alatki, kojima su praistorijski ljudi lovili, radili.. “Najmlađi” su nalazi iz bronzanog doba, ali ih nema previše, za razliku od ostataka iz neolita.
“Pronašli smo na hiljade alatki, ali brojne životinjske kosti raznoraznih vrsta i bizona, konja, nosoroga i jelena... Te životinje su naseljavale dolinu Trebišnice, a oni su ih lovili na različte načine. Crvena stijena je bitna i zbog toga što omogućava uvid u promjene u tehnici lova u ranoj praistoriji. Ovaj lokalitet je bio idealno stanište, jer se nalazi na važnoj komunikaciji između primorja i zaleđa. Okrenuta prema jugu, pećina je bila osunčana i pogodna za naseljavanje u svim periodima, moglo je da se naseli dosta ljudi", kazao je on.
Istraživači pretpostavljaju da se veličina tog naselja razlikovala u razičitm periodima, a da je prosječan broj članova zajednice brojao oko 20-25 ljudi.
“Mogle su da budu manje i veće, zavisno od toga kakva je bila priroda naseljavanja i koji su ih razlozi uopšte doveli u pećinu”, kazao je on.
Mihailović pojašnjava da u istraživanjima učestvuju Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore, Narodni muzej iz Cetinja i Zavičajni muzej u Nikšiću, a da je rukovodilac projekta prof. dr Robert Vejlon sa Univerziteta u Mičigenu.
“U istraživanjima učestvuju Nikola Borovinić i Mile Baković iz Centra za za arheološka istraživanja Crne Gore, Zvezdana Vušović - Lučić iz Centra za kulturu u Nikšiću, Goran Ćulafić iz Prirodnjačkog muzeja Crne Gore i brojni studenti arheologije iz Crne Gore. U istraživanja su uključeni i arheolozi iz Srbije. Osim mene, koji dolazim sa Filozofskog fakulteta u Beogradu, tu je i koleginica Bojana Mihailović iz Narodnog muzeja u Beogradu, ali i Gilbert Tostevin sa Univerziteta u Mineapolisu, Norbert Mercier sa Univerziteta u Bordou, Jack Rink sa Mekmaster Univerziteta u Hamiltonu, Mike Morley sa Univerziteta u Volongongu, Australija i mnogi drugi stručnjaci”, kazao je Mihailović.
Knjiga koju tek izučavaju
Profesor Mihailović pojašanjava da su istraživači u Crvenoj stijeni naišli na naslage gari koje dosežu dubinu od dva metra, kontinuirana vatrišta, hiljade kamenih alatki, ostatke kostiju izumrlih životinja...
“Crvena stijena omogućava rekonstrukciju materijalne i ljudske kulture i načina života paleolitskih ljudi. Možemo tačno da vidimo kakva je bila klima, fauna, vegetacija, kako su živjeli u samom staništu, šta su lovili, kako su se kretali, kakve su bile njihove veze sa primorjem i planinskim zaleđem, komunikacije sa Sjevernim i Srednjim Jadranom, Apeninskim poluostvom, Centralnim Balkanom, pa čak i sa Podunavljem", pojašnjava Mihailović značaj nalazišta.
Dodao je da taj lokalitet “predstavlja knjigu koju tek treba da iščitamo i razumijemo”.
“Zbog toga su ova istraživanja intradisciplinarnog karaktera. U njima učestvuju stručnjaci različitog profila, koji nam omogućavaju da saznamo sve te aspekte njihovog života", kazao je on.
Ne znamo da imamo jedan od najvećih kulturnih brendova
Direktor Narodnog muzeja Crne Gore Pavle Pejović kazao je da je Crvena stijena arheološki lokalitet svjetskog značaja.
“Ovo je jedino mjesto na svijetu gdje se na visini, do sada poznatog sloja 21-22 metra, može pratiti 200 hiljada godina praistorije. Nažalost, mi u Crnoj Gori i ne znamo baš da imamo jedan od najvećih kulturnih brendova”, kazao je on.
Galerija
Bonus video:
