Novi Prostorni plan predviđa da će Crna Gora imati četiri regionalne sanitarne deponije, umjesto ranije planiranih osam međuopštinskih. Planira se zadržavanje i unaprjeđenje sadašnjih sanitarnih deponija u Podgorici i Baru, kao i da se nove dvije izgrade u Nikšiću i Bijelom Polju, ali je ostavljeno da se njihove lokacije utvrde novim opštinskim prostorno-urbanističkim planovima. Zahtijeva se povećanje reciklaže otpada u svim opštinama, kako bi se smanjila količina smeća koja se odvozi na regionalne deponije.
U Izvještaju o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu predloga Prostornog plana navedeno je da je problem otpada za Crnu Goru i dalje jedan od najozbiljnijih ekoloških izazova jer postoje razna divlja odlagališta, reciklaža je nedovoljno razvijena, a lokacije sanitarnih deponija nisu u potpunosti prilagođene evropskim standardima.
“Bez jasno definisanih ciljeva i infrastrukture za upravljanje otpadom, situacija bi se dodatno pogoršala, uz trajno zagađenje zemljišta, voda i vazduha, te moguće međunarodne sankcije”, ističe se u ovom dokumentu.
Napominju da postoje velike nepreciznosti u pogledu generisanja otpada u zemlji, jer ne postoji sistem monitoringa, da nema podataka o sastavu otpada, kao i da ne postoje pouzdani podaci o stvarnim količinama povrata reciklažnog materijala od zvaničnog ili nezvaničnog sektora.
Dosadašnjim Prostornim planom međuopštinske deponije su bile planirane u Herceg Novom, Kotoru-Tivtu, Beranama i Rožajama, kojih sada nema, već se umjesto njih predviđaju reciklažni centri i pretovarne transfer stanice, sa kojih bi se ostatak otpada koji ne može biti recikliran odvozio u najbližu sanitarnu deponiju.
Hiljade tona otpada završi u moru
Planom se daju smjernice kojim se zabranjuje bacanje otpada u more, ukidaju dosadašnja smetlišta uz obalu i sanacija, odnosno uklanjanje postojećih naslaga tog otpada.
“Jugoistočni dio Jadrana, kome pripada Crna Gora, jedno je od ‘vrućih tačaka’ kada je u pitanju zagađenje otpadom. Procentualno učešće po kategorijama otpada ukazuje na najveće zagađenje vještačkim polimerima (plastikom), koje zauzima udio od najmanje 80%. Procjena prostorne distribucije otpada u moru pokazuje da je količina otpada u plitkim priobalnim područjima (poput Bokokotorskog zaliva) znatno veća od one na otvorenom moru. Dodatno, može se grubo procijeniti da je količina plastičnog otpada koji dospijeva u more u Crnoj Gori u opsegu od 662 - 1.766 tona godišnje. Ukoliko ne dođe do unaprjeđenja upravljanja otpadom sa kopna, projekcije su da će do 2040. godine ova količina porasti na vrijednosti u rasponu od 1.086- 2.897 tona otpada, koji će završiti u moru na godišnjem nivou”, navedeno je u planu.
Predlažu se mjere saniranja postojećih odlagališta komunalnog otpada u priobalju u cilju sprečavanja procjeđivanja i spiranja toksičnih materija podzemnim vodama u morski akvatorijum. Navedeno je sedam sadašnjih otvorenih odlagališta sa kojih otpad završava u moru - “Lovanja I i II” u Tivatskom polju, divlja deponija na Orjenu, odlagališta “Pode” i “Dugonja”, deponija “Ćafe” na Volujici i stara deponija Ulcinja “Hije” kod Kruča, ali i da postoji više manjih.
“Treba evidentirati i sanirati postojeća neuređena (divlja) odlagališta čvrstog otpada u blizini morske obale i u zaleđu i spriječiti da čvrsti otpad dospijeva u morsku sredinu”, navedeno je u smjernicama za lokalne samouprave.
Ukazuje se i da smetlišta ima uz korita rijeka i zaštićena područja, da se moraju ukloniti i ti prostori sanirati.
U 2022. reciklirali 1,8 odsto otpada
U planu se ukazuje i na ciljeve iz Zakona o upravljanju otpadom iz 2016. godine da se do 2030. reciklira najmanje 50 odsto komunalnog otpada, kao i 70 odsto građevinskog otpada. Ovi ciljevi bili su usklađeni sa obavezama Crne Gore iz ekologije i upravljanja otpadom u postupku pridruživanja EU.
Prema podacima Monstata za 2022. godinu u Crnoj Gori se reciklira svega 1,8 odsto otpada.
U Prostornom planu se navodi da stanje sa upravljanjem otpadom nije zadovoljavajuće, zbog nedostatka infrastrukture i finansiranja u stvaranje uslova za proces reciklaže.
“Podaci pokazuju da reciklažni centri još uvijek ne rade u punom kapacitetu, tj. da se cjelokupna količina sakupljenog otpada ne prerađuje na linijama za separaciju, već biva odložena na deponijama”, zaključuje se u Planu.
Više od 330 divljih smetlišta
Sve opštine i skoro svi urbani centri opština imaju neuređena odlagališta otpada, što, kako se navodi, predstavlja veliki pritisak na životnu sredinu.
“Ukupno je u 2024. godini otkriveno preko 330 neuređenih odlagališta otpada, iako je u prethodne tri godine sanirano 78 takvih odlagališta. Završena je sanacija neuređenog odlagališta ‘Čarkovo polje’ u opštini Žabljak, ‘Vrtijeljka’ na Cetinju, ‘Vasove vode’ u opštini Berane, ‘Zaugline’ u opštini Šavnik, ‘Komarača’ u opštini Plav, kao i sanacija velikog broja manjih neuređenih odlagališta”, navedeno je u Planu.
Ukazuje se da je potrebno kroz odgovarajuću detaljnu plansku dokumantaciju i zakonske propise izvršiti izbor svih lokacija sanitarnih deponija, kao i postrojenja za tretman različitih vrsta otpada (višekriterijumski postupak), kao i da dvije ili više opština mogu zajednički obezbijediti upravljanje komunalnim i neopasnim građevinskim otpadom, u skladu sa zakonom kojim se uređuje komunalna djelatnost.
Daju se smjernice za proširenje postojećih sanitarnih deponije “Možura” kod Bara i “Livade” u Podgorici, izgradnju novih sanitarnih kada, sistema za proizvodnju električne energije iz deponijskog gasa, postrojenja za tretman procijednih voda, kao i izgradnju i proširenje centara za selekciju i kompostiranje.
Širiti mrežu i obim reciklaže
“U svim opštinama, u kojima to do sada nije realizovano potrebno je izgraditi reciklažna dvorišta (u Andrijevici, Gusinju, Kolašinu, Petnjici, Plavu, Pljevljima i u Rožajama), a u Baru, Nikšiću, Bijelom Polju (koji će biti regionalni centri za upravljanje otpadom), Pljevljima i Beranama, potrebno je izgraditi reciklažne centre. Broj reciklažnih dvorišta isključivo će zavisiti od broja stanovnika po opštinama. Pretovarne, odnosno transfer stanice su planirane u opštinama sjevernog regiona: u Plužinama, Šavniku, Pljevljima, Kolašinu, Beranama i Rožajama. Preporuka je da opštine odluče koji je nivo pretovarne (transfer) stanice potrebno da izgrade na svojoj teritoriji, u skladu sa studijom izvodljivosti koju je potrebno izraditi”, navdeno je u Izvještaju o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu Prostornog plana.
Predloženi su i centri sa postrojenjima za odlaganje ili preradu različitih vrsta otpada po porijeklu. Tako je preporuka da se centar za životinjski otpad izgrade u opštinama Nikšić ili Bijelo Polje, za medicinski otpad u opštinama u kojima postoje klinički centri i bolnice, a za kanalizacioni mulj postrojenje za termičku obradu planirano je u Podgorici. Predlaže se da lokacije za odlaganje i preradu građevinskog otpada ima svaka opština, za otpadne gume u Baru i Podgorici, za otpadna vozila u Podgorici, Baru i Beranama, a za elektronski otpad u Podgorici, Nikšiću, Baru i Bijelom Polju.
U ovom dokumentu se navodi da je u 2022. godini urađen popis neuređenih odlagališta otpada i da ih je u Andrijevici bilo 12 koliko i u Baru, u Beranama 39, Bijelom Polju 106, Budvi tri, Cetinju 15, Danilovgradu dva, u Gusinji i Herceg Novom po pet, Kotoru 20, Kolašinu i Mojkovcu po sedam, Nikšiću 12, Plavu devet, Plužinama 13, Petnjici 30, Pljevljima šest, Rožajama osam, Šavniku tri, Tivtu pet, Ulcinju 19 i na Žabljaku četiri, dok za tadašnju opštinu Podgorica (sa Tuzima i Zetom) nije bilo podataka.
Prerada šansa za nova tržišta i radna mjesta
Ukazuju da analiza postojećeg stanja pokazuje da u Crnoj Gori postoji značajan potencijal da se poboljša sakupljanje i upravljanje otpadom, kao i da on može biti resurs da se razviju nova tržišta i kreiraju novih radnih mjesta, a da se istovremeno smanji štetni uticaj na životnu sredinu.
“U narednom periodu do 2040. godine potrebno je omogućiti da se u okviru regionalnih centara obezbijedi prerada recikliranih komponenti, što bi omogućilo da se sve lokalne samouprave bolje i efikasnije posvete upravljanju komunalnim otpadom na odgovarajući način. Na taj način bi se obezbijedila i određena finansijska sredstva prodajom prerađenih recikliranih komponenti. Procjena izdvajanja kartona, papira, PET boca, plastike, metala, stakla, u periodu 2020-2040. godine u skladu sa Direktivom EU o ambalaži i ambalažnom otpadu. Predviđa se da u 2040. godini bude izdvojeno 66.458 tona reciklabilnih komponenti (ukupno za Crnu Goru), sa porastom procenta efikasnosti izdvajanja reciklabilnih komponenti do 50 odsto”, navedeno je Izvještaju o strateškoj procjeni.
Bonus video:
