Neobična donacija stigla je ovih dana na adresu Pomorskog muzeja Crne Giore iz Rumunije, od jednog rumunskog turiste koji je prije dest godina posjetio Boku i obišao Pomorski muzej.
Riječ je o 73-godišnjem Karolu Nemešu iz grada Turda, a koji je Pomorskom muzeju poklonio grafiku, portret svog djeda, austro-ugarskog mornara koji je tokom Prvog svjetskog rata službovao u Boki kotorskoj, kao mehaničar na austro-ugarskoj oklopnjači SMS “Kronprinz Erzherzog Rudolf” i bio je jedan od učesnika čuvene pobune mornara na austrougarskoj floti u Boki od 1. do 3. februara 1918.
Grafika je nastala baš brodu “Kronprinz Erzherzog Rudolf, a nacrtao ju je jedan od mornara – kolega Nemeševog djeda koji je zajedno sa njim služio na tom brodu. Uz ovaj crtež, Nemeš je Pomorskom muzeju Kotor poklonio i dvije stare fotografije mornara sa ove austrougarske oklopnjače koja je tokom Prvog svjetskog rata u Boki bila stražarski brod na ulazu u zaliv, sa bazom u Rosama, te više starih austrougarskih razglednica sa motivima Kotora, i drugih mjesta u današnjoj Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, a koje su tada zajedno sa Bokom kotorskom, bile u sastavu Habsburške monarhije.
“Riječ je o fotografijama i razglednicama koje su sve stare više od 100 godina i za koje ja smatram da im je pravo mjesto u muzeju. Molim vas da ih slobodno koristite kako smatrate da je najprikladnije. Grafika koju vam šaljem je portret mog djeda. Portret je nastao na brodu, tokom njegove službe na “Kronprinz Erzherzog Rudolfu”, a autor je jedan od njegovih brodskih drugova. Nisam imao priliku da lično upoznam mog djeda jer je on preminuo prije nego što sam ja rođen, ali je moja majka sačuvala ove predmete, a ja sam kao dijete, gledajući ih, uvijek se pitao gdje bi moglo biti to mjesto koje se zove Kotor i gdje je moj djed bio tokom rata. Stoga sam 2015. konačno kao turista došao u Crnu Goru i otkrio predivni Kotor i zaliv Boke kotorske, gdje sam na moje iznenađenje u vašem muzeju, našao i fotografiju broda na kome je moj djed ovdje službovao prije više od 100 godina”, napisao je Karol Nemeš u propratnom pismu upravi kotorskog Pomorskog muzeja.
Oklopnjača SMS “Kronprinz Erzherzog Rudolf” sagrađena je 1889, u Puli i do početka Prvog svjetskog rata je već bila zastarjela pa je povučena na dužnosti od sekundarnog značaja. Ovaj 96,7 metara dugi ratni brod deplasmana 6.939 tona, bio je naoružan sa tri teška topa kalibra 305 mm, šest topova kalibra 120 mm, sedam brzometnih topova kalibra 47 mm, te dva topa kalibra 37 mm kao i četiri nadvodne torpedne cijevi kalibra 400 mm. Brod je opsluživala posada od 450 oficira, podoficira i mornara.
Početak Prvog svjetskog rata SMS “Kronprinz Erzherzog Rudolf” je dočekao u Boki kotorskoj, služeći prvo kao brod za obalsku odbranu, a onda i kao komandni brod ovdašnje Minerske komande. Njime je tada zapovijedao kapetan fregate Rihard Florio, rodom sa Prčanja, a brod je najčešće bio stacioniran u Rosama na ulazu u zaliv. “Rudolf” je tada bio na čelu sastava kojeg su uz ovu oklopnjaču činili i jedan stari razarač, četiri torpiljarke, jedan minopolagač, dva minolovca i više manjih i pomoćnih plovila, a njihov zajednički osnovni zadatak je bio da brinu o postavljanju i održavanju minskih baraža raspoređenih na prilazima zalivu, odnosno u dijelu Boke do Kumborskog tjesnaca.
Tada se desila i za “Kronprinz Erzherzog Rudolf” najuzbudljivija ratna epizoda jer je 29. novembra 1914. francuska podmornica “Cugnot” uspjela da se provuče kroz minske baraže na ulazu u Boku i da neopažena, prodre u zaliv. Podmornica je pokušala da napadne i torpeduje “Rudolfa” koji je bio najveći austrougarski brod što ga je “Cugnot” opazila na potezu od Mamule prema Kumboru, ali je u tome omelo nailazak na podvodnu hrid u koju je podmornica udarila. Tada je “Cugnot” primjetila austrougarska torpiljarka 57T i oglasila uzbunu, pa su podmornicu odmah pored ove torpiljarke, napali i razarači “Ulan” i “Blitz” te mala topiljarka Tb36. Torpedo koji je 57T ispalila na “Cugnot” je međutim, promašio i francuska podmornica je uspjela da umakne Austro-Ugarima i pobjegne iz zaliva na otvoreno more.
Ostatak rata “Rudolf” je proveo većinom neaktivan u Boki, da bi 1. februara 1918. i njegova posada u kojoj je bio i djed najnovijeg donatora kotorskog Pomorskog muzeja iz Rumunije, otkazala poslušnost nadređenima i priključila se velikoj pobuni mornara na austrougarskim brodovima koja je tada izbila u Boki. Narednog dana. SMS “Kronprinz Erzherzog Rudolf” je napustio svoj vez u Rosama i uputio se u Tivatski zaliv želeći da se tamo pridruži ostalim pobunjenim bodovima, međutim, u prolazu pored Herceg Novog, napala ga je granatirala jedna od baterija sa tvrđave Španjola koju su opsluživale trupe austrougarske kopnene vojske što su ostale vjerne caru i nisu učestvovale u pobuni koja je zahvatila flotu. Pritom su artiljerci sa tvrđave uspjeli da jednom granatom pogode “Rudolf”, lakše ga oštete i ubiju dvoje od pobunjenih mornara na oklopnjači, pa se ona vratila u Rose. Trećeg februara 1918. u Boku je iz Pule stigla Treća divizija bojnih brodova austro-ugarske Mornarice što je, uz kolebanje vođa pobunjenika i pritiske sa kopna, na kraju rezultiralo i konačnim slamanjem pobune mornara.
Poslije Prvog svjetskog rata i raspada Austro-Ugarske, SMS “Kronprinz Erzherzog Rudolf” dodijeljen je Mornarici novofirmirane države - Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u kojoj je služio kraće vrijeme pod novim imenom “Kumbor”, da bi 1922. bio isječen u staro željezo.
“Ovaj gest nas je veoma obradovao jer iza svega stoji jedna lijepa i interesantna priča iz bokeške pomorske prošlosti skopačana sa događajima od svjetskog značaja, a koja ima i naglašenu međunarodnu dimenzuju. Rijetko kada imamo donacije iz inostranstva, tako da nam je ovaj poklon iz Rumunije koji uz to, ima i sentimentalnu porodičnu vrijednost za njegovog donatora, još i značajniji te se ja iskreno zahvaljujem gospodinu Nemešu zbog toga”, kazao je juče “Vijestima” Ilija Mlinarević, kustos pomorsko-tehničke zbirke Pomorskog muzeja Crne Gore u Kotoru.
Bonus video:
