Pokušaj dobijanja većih prava za Srbe u Crnoj Gori ne može se porediti sa načinom na koji su slična prava ostvarili pripadnici albanskog naroda u Sjevernoj Makedoniji, ocijenili su sagovornici “Vijesti”.
To pitanje ponovo je aktuelizovano nakon što su počeli pregovori o formiranju nove vlasti u Crnoj Gori, izjavama zvaničnika iz Srbije. Jedna od njih bila je i ministra odbrane Srbije i predsjednika Srpske napredne stranke (SNS) Miloša Vučevića. On je rekao da su se Crna Gora i Sjeverna Makedonija ogriješile o Srbiju priznajući nezavisnost Kosova i da će im se to obiti o glavu, kao što se u Ukrajini obija o glavu svima koji su "promovisali Kosovo i Metohiju" kao nezavisnu državu.
“Ne bih mirno spavao, ali to je pitanje za Skoplje, a i neka Podgorica dobro vidi šta će da radi. Vidim da je najveće pitanje za njih sad da li smiju srpske stranke, ili srpska stranka, ili koalicija da uđe u vlast sa, uslovno rečeno, nekim malim ministarstvima. U Sjevernoj Makedoniji 25 odsto Albanaca ima 50 odsto vlasti, a u Crnoj Gori 30 odsto Srba ne može da ima dva ministarstva ili ijedno”, rekao je Vučević.
Takva tvrdnja naišla je na oštre, uglavnom negativne reakcije u Crnoj Gori. Predsjednik države Jakov Milatović rekao je da je neprihvatljiv bilo koji pokušaj posrednog ili neposrednog miješanja inostranih aktera (iz regiona ili ostatka svijeta) u kreiranje Vlade u Crnoj Gori.
Ne doživljavajući ocijenu zvaničnika Beograda kao miješanje u unutrašnje stvari Crne Gore, poslanik Nove srpske demokratije (Nova), koja tvrdi da zastupa interese Srba u Crnoj Gori, Jovan Vučurović kaže da je “poštapalica” da je Crna Gora građanska država, ali i da je srpski narod diskriminisan i da ne može ostvariti svoja prava.
Smatra da se ne može praviti paralela sa Albancima u Sjevernoj Makedoniji, navodeći da su oni bili “militantni” a da će Srbi to uraditi na demokratski način.
Predsjednik Srpskog nacionalnog vijeća Momčilo Vuksanović, međutim kaže za “Vijesti” da Srbi nikako nijesu manjina u Crnoj Gori, te da se zbog toga ne dozvoljava popis stanovništva jer bi tada morao da se mijenja Ustav, kako bi ćirilica bila ustavna kategorija.
Politički analitičar iz Skoplja, Židas Daskalovski smatra da se ne može praviti paralela u ovom slučaju, ali iz drugih razloga u odnosu na crnogorskog poslanika.
Ohridskim sporazumom uvedena pozitivna diskriminacija
Prava Albanaca u Sjevernoj Makedoniji bazirana su na pozitivnoj diskriminaciji. Ohridskim sporazumom je okončan višemjesečni konflikt u Makedoniji 2001. godine između Oslobodilačke narodne armije i bezbjednosnih snaga Republike Makedonije. Prema sporazumu, promijenjen je i Ustav i uvedena pozitivna diskriminacija za albansku populaciju u državnoj službi, vojsci i policiji.
Pored drugih mjera, dozvoljena je i šira upotreba albanske zastave i jezika.
Pozitivna diskriminacija predviđena je i Ustavom Crne Gore, u kome piše da se pripadnicima manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica garantovana autentična zastupljenost u Skupštini Crne Gore i skupštinama jedinica lokalne samouprave u kojima čine značajan dio stanovništva, shodno principu afirmativne akcije. Srazmjerna zastupljenost u javnim službama, organima državne vlasti i lokalne samouprave i drugo takođe su garantovani Ustavom.
U praksi je drugačije, i u Crnoj Gori nema kvota za manjine u pravosuđu i vojsci. Na tome se u političkom razgovorima insistiralo više puta, ali Bošnjaci, Albanci, Srbi nikada “po kvoti” nisu ušli u te institucije.
Da bi se država obavezala na to, potrebno bi bilo mijenjati Ustav, za šta je u Skupštini potrebna podrška 53 od 81 poslanika.
Po crnogorskim zakonima, Srbi nisu manjinski narod u Crnoj Gori.
Objašnjavajući situaciju u Sjevernoj Makedoniji, politički analitičar iz Skoplja, Židas Daskalovski je kazao da je, uslovno rečeno, makedonska strana pravila ustupke i u devedesetim godinama.
“Polako je dozvoljavala sve veća prava Albanaca, korišćenje jezika i obrazovanja na albanskom. Sve se to ubrzalo nakon tog ratnog sukoba 2001. i tad je donesen Ohridski sporazum. Tome sporazumu su kumovale velike sile iz Evrope i Amerikanci”.
On navodi da su time počele reforme koje su rezultovale da Albanci imaju zagarantovana mjesta u javnoj administraciji, njihovo pravo za odobravanje “duple većine”: “U suštini, poslanici koji su Albanci su tu većina i uvijek mogu da stave veto na neku odluku koju recimo Makedonci žele da proguraju, a njima ne odgovara. To se odnosi na njihova kulturna prava i na to šta se dešava u obrazovanju”.
Po tom sporazumu, Daskalovski kaže da su Albanci po sistemu kvota dobili zagarantovana mjesta u sudstvu, tužilaštvu, javnoj administraciji... “To je bila glavna reforma. Neformalno, ali skoro kao pravilo, dešava se da poslije svakih izbora stranka koja kod Albanaca dobije najviše poslanika, bude dio koalicije koja vlada. Albanske stranke i Albanci uvijek imaju dio kolača u vlasti. Od 2001. u svakoj vladi je stranka Abanaca koja ima najviše poslanika”.
"Amerika i EU ne bi željeli ista prava za Srbe"
Daskalovski napominje da su Albanci dobili još veće pravo za korišćenje svog jezika otkada je Zoran Zaev došao na vlast, a koji je zbog potrebe da mu albanska partija bude koalicioni partner, dozvolio da albanski bude drugi službeni jezik i to čak ignorišući Savjet Evrope i preporuke Venecijanske komisije. Uz makedonski, albanski je, shodno Zakonu o jezicima, postao službeni jezik 2019. godine.
“Zakon je tako napisan i to je u Ustavu navedeno da pripadnici zajednice koja ima više od 20 procenata imaju pravo korišćenja svog maternjeg jezika na svim nivoima. Albanci se sad bore da se to promijeni, da se u Ustavu navede da je to albanski jezik”, kazao je Daskalovski.
Navodi da je vidljivo da je u Crnoj Gori drugačija situacija: “Ne vidim ni da Amerika ili EU pritiskaju da dođe do takvog nekog sporazuma. Vjerovatno ne bi željeli da se ugodi Srbima u Crnoj Gori, jer oni vide Srbiju kao prijetnju”.
On je rekao da je možda bilo nekih tenzija u vrijeme dok je vladao DPS i (Milo) Đukanović, ali da misli da su Srbi i Crnogorci veoma bliski kao narodi.
“Ne morate to ni formalno da uredite da bude neki sporazum, ako je stanje u redu. Tamo žive ljudi bez ikakvih problema... Makedonci i Albanci su ipak dosta različitiji, počevši od jezika”, kazao je Daskalovski.
Poslanik Nove Jovan Vučurović kaže za “Vijesti” da su za razliku od “Albanaca iz Sjeverne Makedonije koji su bili zapalili tu državu”, Srbi stvarali Crnu Goru i njen identitet i ugrađeni su u njene temelje.
“Važno je pomenuti i to da su vođe albanske pobune, koju je makedonska država okarakterisala kao klasični terorizam, danas na najvišim funkcijama u toj zemlji i što je najzanimljivije kao takvi su prihvaćeni kao partneri od onih istih zapadnih adresa koje ne žele saradnju sa srpskim političarima u Crnoj Gori. Crna Gora je naša država, koju su stvarali naši preci, i mi ćemo naša prava ostvariti na demokratski način, i svi će biti obavezni da poštuju realnost u kojoj živi Crna Gora”, istakao je Vučurović.
On je kazao da je “Crna Gora samo na papiru građanska država, i da je to najobičnija poštapalica koja nema veze sa istinom”.
“U stvarnosti je drugačije, nakon referenduma se Crna Gora formirala kao antisrpska država u kojoj je dozvoljena diskriminacija i progon čitavog jednog naroda, Crkve, i svih ostalih koji su bili politički neistomišljenici Mila Đukanovića. Niko ne smije više biti proganjan u Crnoj Gori i svaki narod mora biti ravnopravan kako bi Crna Gora bila stabilna i prosperitetna”, kazao je Vučurović.
Vuksanović: Srbi u Crnoj Gori ne traže dominaciju, samo ravnopravnost
Predsjednik Srpskog nacionalnog savjeta Momčilo Vuksanović smatra da se u Crnoj Gori sprovodi projekat asimilacije srpskog naroda u Crnoj Gori u nacionalne Crnoogorce i da to pokazuje i sam odnos nove vlasti koja treba da se konstituiše, prema političkim predstavnicima Srba.
On je rekao da što se tiče procentualne zastupljenosti Srba u Crnoj Goru, to tek treba da se vidi. “Lično moje mišljenje je da se u Crnoj Gori ne dozvoljava popis da se ne bi došlo do pravih rezultata, jer ako bi se došlo do pravih rezultata, onda bi moralo nešto da se mijenja, da se mijenja Ustav, da koristimo ravnopravno ćirilićno pismo... iako je Ustavom normirano da je ćirilično i latinično pismo ravnopravno”.
On je kazao da je čak i sa Ustavnog suda, koji bi trebalo da štiti ustavne norme, skinuta ćirilična tabla sa natpisom imena institucije.
“Možete li da zamislite u kakvom ambijentu onda živi srpski narod. Ako treba da se izopšti ćirilica, onda treba da se promijeni Ustav, a dok je ovaj Ustav ovakav kakav jeste, sa kojim takođe nismo zadovoljni, ćirilica će da onda buda ravnopravno zastupljena u svim državnim institucijama. Pojedinci mogu da rade šta god hoće, u svojim firmama na kojem hoće jeziku, ali u državnim firmama, trebalo bi i morali bi da imaju ćirilične natpise”, rekao je on.
Vuksanović je kazao da Srbi u Crnoj Gori ne traže nikakvu dominaciju, samo ravnopravnost sa drugim nacionalnim zajednicama.
“Ali kao što vidite, to ne možemo da dobijemo. Ostale nacionalne zajednice, iako ne postoji nijedna većinska, udružene su protiv interesa i pozicije srpskog naroda u Crnoj Gori”.
Upitan da li smatra da se na izborima glasa po nacionalnom principu, on je odgovorio potvrdno.
Brnabić: Srbi su značajan dio Crne Gore, ne znam zašto ne mogu btii u vladi
Premijerka Srbije Ana Brnabić upitana da prokomentariše formiranje Vlade u Crnoj Gori i to što predstavnici Srba neće biti dio nje, kazala je da ne zna zašto Srbi ne mogu da budu dio vlasti.
“Ja se nadam da ćemo sarađivati sa tom Vladom, daćemo sve od sebe, a zašto Srbi ne mogu da dobiju ili da učestvuju u vlasti u Crnoj Gori, ne znam, ali svakako mislim da su značajan dio Crne Gore,” kazala je ona.
Bonus video:
