Među najslavnijim imenima češkog filma, uz Mencela i Formana, jedan od simbola uspona češkog filma nakon Drugog svjetskog rata bila je - Vera Hitilova. Njena smrt u dubokoj starosti bila je povod da mediji podsjete na njen opus, jedan od onih filmskih opusa kojima će protok vremena samo dodavati, nanoseći stalno nove slojeve značenja...
Najpoznatija je po filmovima iz šezdesetih “Bijele rade” (1966) i “Jedemo voće rajskog vrta” (1969).
Zvijezde sa Istoka
U svim klasičnim pregledima istorije evropskog filma, druga polovina šezdesetih godina je “zlatno doba” istočnoevropskog filma. Od Čehoslovačke do Mađarske, od Poljske do Jugoslavije to je razdoblje kad se period relativne političke liberalizacije spaja s eksplozijom modernizma nakon francuskog novog vala. Od Gruzije do Slovenije, u komunističkoj su hemisferi počeli nicati neki ludi, razbarušeni modernisti koji su doma ratovali s cenzurom, a na zapadu su im jeli iz ruke. Novi autori sa istoka bili su glavne zvijezde evropskih festivala...
“S tim društvom postojao je samo jedan problem: bilo je, naime, prilično muško. Režija je inače (bila?) mačo profesija, a pogotovo je bila unutar tog svijeta disidenata-orijaša koji ratuju s komitetom i opisuju polemički nacionalnu sudbinu. Žene se u istočnim novim/crnim valovima služile uglavnom tome da im se željezničkim pečatom štambilja guzica”, kako piše pisac i filmski kritičar Jurica Pavičić, aludirajući na slavnu scenu iz jednog češkog filma - “Strogo kontrolisani vozovi”.
“Osim jedne. Ta jedna se zvala Vera Hitilova. Ta “jedna” više nije među živima. Velika autorica češkog novog vala i možda najvažnija modernistica evropskog filma, umrla je u srijedu u Pragu u 85. godini života. Umrla je nakon duge i sjajne karijere tijekom koje je snimila desetine filmova, a koja je svoj vrhunac - pomalo tipično - imala u kasnim šezdesetima, kada je čehoslovački film vrio. Međutim, Hitilova - za razliku od mnogih istočnih, pa i jugoslavenskih “valovaca” - nije bila one hit wonder kojoj se svi spomena vrijedni filmovi zgurani u pet-šest godina. Nastavila je raditi i nakon devedesetih, a posljednji igrani film Ugodne uspomene snimila je 2006, u 77. godini. Film je bio komedija, i - izvrstan”, podsjeća Pavičić.
Duh avangarde
“Vera Hitilova je prije svega postavila kulturno-istorijski okvir svoga filma, zahvaljujući i pomoći svog muža, Jaroslava Kučere, poznatog fotografa i kamermana: to je čehoslovačka avangardna umjetnost prve polovine 20. vijeka, prije svega dadaizam i nadrealizam. Inventivna upotreba boja, kolaža, mješavine teksta i slike (podivljale makaze), psihodelička zamućenja, stop-trik tehnika, montaža atrakcija, neposredne reference na francuski novi talas, sve je to uključeno u ovaj grandiozni enciklopedijski filmski poduhvat. Preko toga je ispisana moćna politička poruka o ženama u socijalizmu. Nova prava nisu uključila ni nove užitke ni nove mogućnosti rascvjetavanja ženske kreativnosti, već uglavnom shizofreni prostor u kojem se od žena zahtijeva neženstvenost, koja im se istovremeno zamjera, dok muška želja nije ničim spriječena ni u seksualnoj supremaciji ni u ideološkoj i patrijarhalnoj kontroli”, napisala je svojeveremno Svetlana Slapšak o fimovima ove autorke.
Hitilova je rođena 1924. u Ostravi. Odrasla je u strogoj katoličkoj porodici, a filmom se počela baviti nakon studija arhitekture i filozofije. Prve kratke filmove “Tavanica” i “Vreća buha” snima 1961. i 1962. i već se tim filmovima nameće kao profilisan autor. Za razliku od mačo bratstva istočnog modernizma, Hitilova je bila ženski, pa i feministički autor, kojeg zanima pozicija žene, mjesto žene u društvu, reprezentacija ženskog u socijalističkom imaginariju. Nadalje, Hitilova je pod ruku s Dušanom Makavejevom bila i najljući modernist među istaknutim “istočnjacima”. Najveći autoritet za čehoslovački film Piter Hejms u svom “The Czechoslovak New Waveu” piše kako je Hitilova rano prigrabila uticaj cinema veritea, a njeni zreli filmovi idu pod ruku s onim što radi Godar.
Kad dama kupuje šešir
Punu svjetsku afirmaciju postiže filmovima “Bijele rade” (1966) i “Jedemo voće rajskog vrta” (1969). Oba su ljuti modernistički proizvodi koji razaraju naraciju i prostorno-vremenski kontinuitet, poigravaju se religijskim i antropološkim referencama, ritualom, mitom, uz neizbježni “češki” prstohvat društvene satire.
“Prilično je nesnosno da od 1987. do smrti ni jedan film najvažnije istočnoeuropske autorice nije igrao ni na jednom od tri velika festivala koja kroje globalizirani art-filmski ukus” (Pavičić).
“Vera Hitilova pravila je film onako kako gospođa kupuje šešir” rekao je za koleginicu jednom slovački režiser Juraj Jakubisko. “Njen rad bio je veličanstvena ceremonija, puna elegancije i ženske bistrine.” Vera Hitilova bila je britka, iznenađujuća, drugačija. “Rušila” je komunizam, no njeni filmovi - zaokupljeni medijskom kulturom i kritikom rodne reprezentacije - jednako zasijecaju kapitalizam.
Bonus video:
