Na mjestu gdje se danas Karađorđeva, nekada Ulica cara Dušana, spaja sa Bulevarom Vuka Mićunovića, nekada se nalazio čuveni nikšićki zatvor Volat ili, kako su ga neki zvali, Pod volat. Nazvan je tako po karakterističnom svodu na plafonu podrumske prostorije nekadašnjeg hotela “Evropa”, u kući Mitra Nikovića.
Nikšić je nekad bio grad sa najviše zatvora. Volat je važio za najozloglašeniji u vremenu italijansko-četničke vlasti tokom Drugog svjetskog rata. Hroničar Maksim Vujačić prenosi svjedočenja o zatvoru smještenom u tadašnjoj zgradi načelstva.
„Čim je kvislinška vlast zauzela Nikšić sredinom 1942. godine, jedna od prvih ustanova koje su otvorili bila je upravo zatvor Pod volat. Čuvale su ga tzv. nacionalističke straže. Četnici i Italijani svoje zatvorenike hvatali su i zatvarali odvojeno, ali kada bi se prostorije prepunile, četnici bi 'viškove' predavali Italijanima koji su ih slali potom u logore ili ih strijeljali“, kaže Vujačić.
Ipak, zatvor je zapravo ostao upamćen pod dva bjekstva, od kojih se ono drugo, 23. juna 1942, smatra jednim od najvećih masovnih bjekstava tog vremena.
„Iz zatvora je pobjeglo čak 39 zatvorenika, dvojica su poginula, a dvojica uhvaćena i kasnije strijeljana“, navodi Vujačić.
U savezničkom bombardovanju Volat je srušen, a tu je potom podignuta zgrada na kojoj i danas stoji spomen ploča kao svjedočanstvo nesvakidašnjeg bjekstva koje su zavorenici uspjeli da izvedu zahvaljujući loše napravljenoj bravi na tek zamijenjenim vratima.
Hotel "Evropa", kasnije zatvor Volat (Stara razglednica)
Drugi zatvor nalazio se praktično s druge strane Bulevara Vuka Mićunovića, u podnožju tvrđave Bedem. Gledan s visine, i danas taj objekat ima sve obrise zatvorskog kruga. Sada je tu lokalna Služba zaštite i spasavanja. Ovaj zatvor otvoren je i mnogo prije rata, ali je posebno korišćen za vrijeme okupacije i njime su upravljali četnici.
„Uslovi su bili nedostojni čovjeka. Bila je velika tjeskoba, u sobama tri sa tri, u kojima je bilo po dvadeset zatvorenika, mahom žena. Puštani su na umivanje po 15 minuta. Hrana je bila, prema sjećanjima zatvorenica, 15 deka hljeba sa malo preslane supe koja je izazivala strašnu žeđ, a vodu su im davali kad su bili raspoloženi stražari“, navodi Vujačić, dodajući da je u savezničkom bombardovanju Nikšića, 7. i 8. aprila 1944. godine, poginulo devet zatvorenica.
Pojedine ćelije i danas su očuvane, a na prozorskim oknima koja gledaju na deset metara visoku stijenu, prirodni štit od bjekstva, i dalje čvrsto stoje zarđale rešetke.
Zatvor u kući Žutkića, u Ulici Narodnih heroja
Okupatorima su malo bila dva zatvora. Na mjestu današnje škole “Jagoš Kontić” u Straševini, postojao je tada i treći. Vujačić navodi da su partizani u jednom navratu uspjeli da i iz njega organizuju bjekstvo svojih drugova saboraca. Iz tog zatvora je, kako navodi Vujačić, veliki broj pristalica NOP-a odveden u logore u Italiji, Albaniji, dok je mnogo njih strijeljano. Procjenjuje se da je tokom rata u Crnoj Gori bilo oko 30.000 zatvorenih i interniranih u kvislinškim i okupatorskim zatvorima.
Nakon rata komunistička vlast organizovala je i svoje zatvore. Do obnove i izgradnje u prvim poslijeratnim godinama posebno je upamćen zatvor u kući Žutkića, nikšićkih trgovaca, koja se nalazi i danas, u dosta oronulom stanju, u Ulici narodnih heroja.
Galerija
Bonus video:
