Glavni razlog rasta cijena prehrambenih proizvoda u periodu 2021-2023. godine je povećanje proizvođačkih i uvoznih cijena, dok je povećanje marži kod velikih trgovaca izazvano rastom bruto troškova za zarade koji je u 2024. u odnosu na 2021. godinu bio veći prosječno za 42 odsto i pored smanjenja dažbina na zarade.
Neto profitne marže uvoznika i distributera imale su veći rast nego kod velikih trgovačkih lanaca. Ukupna produktivnost u ovom periodu imala je pad od 3,3 odsto. Kad zarade rastu brže od produktivnosti, neminovnost je rast cijena.
To je, između ostalog, navedeno u Analiza cijena i poslovanja trgovinskih lanaca u Crnoj Gori, koju je za potrebe Privredne komore uradio tim profesora sa državnog Ekonomskog fakulteta.
“Imajući u vidu viši rast cijena uvoznih prehrambenih proizvoda i rast zarada u sektoru trgovine u odnosu na ukupnu ekonomiju, veći rast cijena proizvoda u kategoriji hrane i pića je očekivan”, navedeno je u analizi.
Prema podacima Monstata, godišnji rast cijena hrane i pića u 2021. godini iznosio je 7,2 odsto, u 2022, 28,9 odsto, a u 2023. za još 1,7 odsto. Odnosno ukupan kumulativni rast cijena hrane i pića za ove tri godine iznosio je 40,5 odsto.
“Visok rast cijena prehrambenih proizvoda rezultat je rasta cijena uvoznih prehrambenih proizvoda za 23,8% 2022. godine, i rasta cijena goriva za 11,2%. Nakon stabilizacije cijena uvoznih proizvoda 2023. godine (rast od 1,2%), i cijena goriva (-0,3%), cijene prehrambenih proizvoda i bezalkoholnih pića rasle su sporije u odnosu na ukupni indeks cijena - 1,7% i 4,3%”, piše u ovom dokumentu.
Skoro pola marže ode na zarade
Analiza pokazuje da 40 odsto prihoda od marži kod velikih trgovačkih lanaca odlazi na troškove zarada. Prosječna bruto zarada u oblasti trgovine u 2021. godini iznosila je 586 eura, dok je na početku prošle godine bila 852 eura, a u novembru 1.039 eura. Trgovci su ranije saopštavali da teško nalaze radnika zbog čega moraju da im povećavaju plate. Neto zarada u trgovinama u 2021. godini iznosila je 395 eura, dok je u novembru prošle godine bila 883 eura.
Kako je navedeno, prosječna bruto marža velikih trgovačkih lanaca u 2021. godini iznosila je 25,01 odsto, u 2022. godini 25 odsto, a u 2023. godini 25,27 odsto. Bruto marža je iznos koji trgovac dodaju na ukupnu nabavnu cijenu proizvoda od proizvođača, uvoznika ili distributera, i sa kojom pokriva sve svoje troškove i ostvaruje zaradu. Ako je marža bila na skoro istom procentu, ne znači da je trgovac ostvarivao isti prihod, jer ako je, na primjer, neki proizvod njega koštao euro, njegova marža u novcu iznosi 25 centi, a ako se nabavna cijena tog proizvoda naredne godine poveća na dva eura i marža trgovca se povećava na 50 centi. Ovaj dokument upravo potvrđuje da su rasle nabavne cijene proizvoda od proizvođača i uvoznika, a time je, uz ostanak skoro istog procenta marže trgovca, rastao njihov prihod u novcu.
Prosječna profitna marže velikih trgovačkih lanaca, udio neto profita u odnosu na ukupan prihod, u 2021. godini bila je 1,26 odsto, u 2022. povećana je na 2,33 odsto, a u 2023. na 3,38 odsto. Iz podataka je jasno da je zbog ovog rasta neto profita došlo zbog uvećanja prihoda od bruto marže i rasta prometa.
Zarade uvoznika i duplo veće od trgovaca
Prosječna bruto marža veleprodajnih preduzeća, uvoznika i distributera u 2021. godini iznosila je 19,92 odsto, u 2022. bila je 19,48 odsto, a u 2023. godini je narasla na 23,54 odsto. To je procenat koji oni računaju na svoju nabavnu cijenu od proizvođača, a kako su, prema analizi, u ovom periodu rasle proizvođačke cijene rastao je i njihov prihoda od ovog procenta na te cijene. Prosječna profitna neto marže uvoznika i distributera u 2021. godini iznosila je 3,62 odsto, u 2022. bila je 3,34 odsto da bi u 2023. narasla na 5,6 odsto. Odnosno u svakoj godini su bile značajno veće od stopa profita kod trgovačkih lanaca.
Kada se saberu sve dažbine i marže, cijena za potrošača na kraju biće njamanje duplo veća od početne cijena koja je bila kod proizvođača. Na primjer, ako je nešto koštalo jedan euro, moguće uvozne dažbine (carine, akcize, prelevmani, špedicija...) iznose, na primjer, prosječno 10 odsto i dižu cijenu na 1,10 eura, zatim se na nju računa marža uvoznika od 23 odsto, što povećava cijenu na 1,35 eura. Marža trgovačkog lanca od 25 odsto uvećava tu cijenu na 1,69 eura, a uz konačni PDV od 21 odsto dolazi se do cijene od 2,05 odsto. Uz sve ovo mogu postojati i dodatni troškovi, a uz veće akcize i prelevmani (slatkiši, gazirani sokovi, mliječni proizvodi, udio alkohola...) konačna cijena može biti i tri puta veća od cijene proizvođača.
Ograničenje cijena ne utiče na inflaciju
U dokumentu je analiziran uticaj ograničavanja marži na osnovne prehrambene proizvode koje su sprovođenje u Crnoj Gori i regionu. Zaključak je da su oni kratkoročno donosili smanjenje cijena tih proizvoda, ali da nisu zaustavljali inflaciju jer su trgovci povećavali cijene onih proizvoda koji nisu bili obuhvaćeni ograničavanjem marži.
U analizi se navodi da je sektor trgovine najveći poslodavac u Crnoj Gori jer prema podacima Monstata 157 hiljada zaposlenih ima u privatnim kompanijama ili u formi preduzetničke aktivnosti, od čega je 56,6 hiljada (36%) zaposleno u sektoru trgovine.
“Ako uzmemo u obzir 19 hiljada zaposlenih u sektoru saobraćaja i skladištenja, i 33,9 hiljada zaposlenih u sektoru usluga pružanja smještaja i ishrane, to znači da ova tri tehnološki uvećana sektora ukupno zapošljavaju 109,5 hiljada, ili 70% ukupnog broja zaposlenih u privatnom sektoru u Crnoj Gori. Ovo ukazuje na značaj koji sektor trgovine ima za ekonomiju Crne Gore, i na oprez prilikom razmatranja intervencionističkih mjera državne administracije, koje mogu imati uticaj na poslovanje svih elemenata ovog tehnološkog lanca, zaposlenost i životni standard”, navedeno je u analizi.
Smanjenje marže na 10 odsto vodilo bi u gubitak
U analizi se navodi da bi eventualna intervencija države na ograničenje bruto marži za velike trgovinske lance na 10 odsto za prehrambene proizvode (sa sadašnjih 25 odsto), dovelo do toga da posluju sa gubitkom.
“U uslovima tržišnog poslovanja, ravnoteža na tržištu uspostavlja se odnosom ponude i tražnje, i indikator ravnoteže je cijena, ključna ekonomska kategorija koja ukazuje na razliku između tržišnog i planskog (intervencionističkog) ekonomskog sistema. U slučaju cijena formiranih na slobodnom tržištu, ili cijena koje bi se formirale bez miješanja države, troškovi proizvodnje su pokriveni prihodima. Ako vlada interveniše na tržištu, i odredi niže cijene, prihodi (moguće) neće dostići troškove. Trgovci i proizvođači će tada povući robu sa tržišta, osim ukoliko skladištenje robe značajno umanjuje njenu vrijednost, u nadi da će se prilike promijeniti, i da će odluka vlade biti opozvana. Alternativno, moguće je povećanje marži na proizvode koji nisu predmet uredbe, što bi u krajnjem uticalo na rast opšteg nivoa cijena. Najpesimističniji scenario je onaj u kojem bi zbog smanjenja ekonomskog motiva, određeni broj trgovačkih preduzeća smanjio obim poslovanja ili prestao sa radom, što bi izazvalo rast nezaposlenosti, smanjenje zarada i pad BDP-a”, navedeno je u ovoj analizi Ekonomskog fakulteta.
Alternativa pozvala na bojkot “Volija”, iz kompanije najavili smanjenje otkupa
Grupa građana Alternativa, koja je na prethodnim izborima bila dio Pokreta Evropa sad, pozvala je juče građane da naredne sedmice od 17. do 24. februara bojkotuju markete trgovačkog lanca “Voli” jer su njega izabrali građani u anketi.
Kompanija “Voli”, koja je sa farmama i staklenicima u Ulcinju i Spužu, najveći poljoprivredni proizvođač i najveći otkupljivač domaćih proizvoda, obavijestila je juče proizvođače da će zbog najavljenog bojkota smanjiti dogovorene količine koje je od njih planirala da otkupi.
Poreska uprava juče je saopštila da je bojkot svih trgovačkih lanaca koji je na poziv Alternative organizovan u subotu 8. februara, uticao na pad prometa od 30 odsto u odnosu na subotu 1. februara koda nije bilo bojkota.
Bonus video:
